Një ngarkesë me mandarina të prodhuara në Shqipëri u ndalua në Kroaci më 29 nëntor pasi analizat treguan se përmbanin Chlorpyrifos, një pesticid i ndaluar nga Bashkimi Europian që prej vitit 2020. Ky rast u bë i njohur nga RASFF, një sistem i alarmit të shpejtë për ushqimin, i cili lehtëson shkëmbimin e informacionit mes vendeve të BE-së për sigurinë ushqimore. Ky ndalim është vetëm një nga shumë të ngjashmet që ka përfshirë eksportet e mandarinave nga Shqipëria dhe produkte të tjera bujqësore të identifikuara me pesticide të rrezikshme.
Ekspertët dhe të dhënat e mbledhura nga BIRN tregojnë se autoritetet shqiptare kanë dështuar të monitorojnë dhe ndalojnë përdorimin e pesticideve të ndaluara në kohë. Mungesa e kapaciteteve dhe paqartësia ligjore kanë kontribuar në tregtimin e këtyre pesticideve në Shqipëri, duke rritur rrezikun për sigurinë ushqimore dhe cilësinë e eksporteve. Sipas Ministrisë së Bujqësisë, vetëm gjatë vitit 2024 janë konstatuar në fruta dhe perime 7 pesticide të ndaluara, përfshirë Chlorpyrifos dhe Chlorfenapyr.
Një nga ekspertët, Sokol Abazi, kimist dhe konsulent, pohon se në Shqipëri qarkullojnë rreth 35 pesticide të ndaluara. Të dhënat e tij janë të mbështetura nga gjetjet e laboratorëve privatë, të cilët kanë konstatuar pesticide të ndaluara në analizat e produktëve bujqësorë. Pesticidet, të cilat ishin ndaluar në vendet e BE-së për shkak të rrezikut të tyre për shëndetin, vazhdojnë të përdoren në Shqipëri, duke përfshirë edhe produktet si mandarina dhe perime të tjera.
Në vitin 2019, Bashkimi Europian ndaloi përdorimin e pesticideve Chlorpyrifos dhe Chlorpyrifos-methyl në shtetet anëtare të BE-së, pas studimeve që treguan ndikimet negative të këtyre substancave në shëndetin e njeriut, sidomos për sistemin nervor dhe gjenetik. Shqipëria ka ndjekur një qasje të ngjashme, por me një periudhë kalimtare më të gjatë, që i lejoi tregtarëve të vazhdojnë importin dhe përdorimin e këtyre pesticideve deri në vitin 2022.
Përdorimi i pesticideve të ndaluara ka shpërndarë shqetësime të shumta mes ekspertëve, të cilët paralajmërojnë për rrezikun e konsumit të produkteve të kontaminuara nga këto kimikate. Fermerët shqiptarë, shpesh për shkak të kostos më të ulët dhe efikasitetit të lartë të këtyre pesticideve, vazhdojnë t’i përdorin ato, ndërkohë që tregtarët pranojnë se shumë produkte bujqësore janë importuar në Shqipëri pa kontroll të duhur dhe janë përdorur pa ndjekur standardet e kërkuara nga Bashkimi Europian.
Një shqetësim tjetër është vonesa e reagimit të institucioneve shqiptare. Sipas ekspertëve, inspektimet dhe analizat laboratorike për pesticidet në produktet bujqësore janë të pakta dhe shpesh me vonesë. Kjo ka bërë që shumë produkte të kontaminuara të shiten dhe të konsumohen pa kaluar kontrollin e sigurisë ushqimore. Pavarësisht përpjekjeve të Ministrisë së Bujqësisë për të përmirësuar situatën, eksperti Ferdi Braushi thekson se konsumatorët shqiptarë janë të pambrojtur dhe se institucionet shtetërore nuk kanë kapacitetin e nevojshëm për të monitoruar në mënyrë të efektshme përdorimin e pesticideve.
Dështimi i institucioneve shtetërore në monitorimin e pesticideve dhe mungesa e një sistemi të qëndrueshëm për eliminimin e produkteve të ndaluara ka çuar në një situatë alarmante për shëndetin e qytetarëve. Ekspertët e sigurisë ushqimore kërkojnë që Shqipëria të adoptojë standarde më të rrepta dhe të ngushtojë periudhën kalimtare për përdorimin e pesticideve të ndaluara, si dhe të monitorojë me rigorozitet importet dhe përdorimin e këtyre substancave në fermat e vendit.
Në këtë situatë, shumë analistë dhe ekspertë e quajnë situatën një “genocid ndaj popullsisë”, duke theksuar se papërgjegjshmëria dhe dështimi në monitorim po rrezikojnë shëndetin e qytetarëve shqiptarë, duke i lënë ata në rrezik të vazhdueshëm nga përdorimi i pesticideve të rrezikshme dhe efekteve të mundshme kancerogjene që ato mund të shkaktojnë.
