Kush del i fundit, le t’i ndalë dritat – ky ishte një nga komentet që shoqëruan lajmin e pritshëm për liberalizimin e vizave për kosovarët, që do të mund të udhëtonin pa viza në zonën Schengen nga 1 janari i vitit 2024.
Ky lajm ka shkaktuar shumë reagime, dhe ndër më të përhapurat kanë qenë ato të shqetësuara, duke nënkuptuar rritjen e emigracionit dhe një “ikje të trurit” nga Kosova. Organizatat joqeveritare në vend shprehen të brengosura, duke paralajmëruar një valë të mundshme të largimeve të të rinjve, duke kontribuar në humbjen e fuqisë punëtore dhe intelektuale.
Një nga shqetësimet kryesore ka qenë se me mundësinë e udhëtimit të lirë, do të rritej emigrimi dhe do të përkeqësohej situata e migracionit. Instituti për Studime të Avancuara, GAP, ka raportuar se afër 30% e qytetarëve të Kosovës kishin ndërmend të emigronin pas liberalizimit të vizave, një shifër që e përforcoi frikën për një valë të re emigracioni. Kjo ka ngjallur një shqetësim të madh tek ata që mendojnë se do të humbim shumë talente dhe mundësi brenda vendit.
Pavarësisht frikës së ngritur, të dhënat e Eurostatit, Zyrës së Statistikave të Bashkimit Evropian, tregojnë se deri tani nuk ka pasur një rritje dramatike të emigracionit për shkak të liberalizimit të vizave. Por, është e vërtetë se ka pasur një rritje të kërkesave për azil në vendet e Bashkimit Evropian. Nga janari deri në korrik të këtij viti, mesatarisht më shumë se 550 kosovarë kanë kërkuar azil çdo muaj, një shifër që është dukshëm më e lartë se mesatarja në vitet e mëparshme.
Ky numër është shumë më i lartë se ai i vitëve të kaluara, dhe vetëm gjatë vitit 2015/2016 kemi parë një fluks të tillë kërkesash për azil, kryesisht përmes rrugëve ilegale, kur dhjetëra mijëra kosovarë kaluan nëpër Hungari për t’u larguar nga Kosova. Megjithatë, kërkesat për azil që po regjistrohen tani, janë përjashtuar nga rrugët ilegale, dhe ata që kërkojnë azil në mënyrë legjitime kanë përdorur kanalet e rregullta të emigracionit.
Sipas të dhënave të mbledhura, nga janari deri në korrik të vitit 2024, janë regjistruar gjithsej 3,950 kërkesa për azil, një shifër shumë më e madhe sesa në vitet e kaluara. Rritja më e madhe e kërkesave për azil ka ndodhur në muajin maj, kur janë regjistruar 765 kërkesa, dhe shumica e këtyre kërkesave janë bërë në Francë, që është bërë destinacioni kryesor për kosovarët që kërkojnë azil.
Për më tepër, Franca ka qenë destinacioni kryesor i kosovarëve që kërkojnë azil në BE që nga viti 2018, pas ndryshimeve në ligjet dhe politikat e emigracionit. Në vitet e fundit, shumë kosovarë janë përpjekur të shfrytëzojnë mundësitë e punësimit në Gjermani, pasi ka pasur mundësi për punësim më të thjeshtë. Megjithatë, për shkak të procedurave të ndërlikuara dhe mundësisë për të marrë një vizë pune përmes një shorti, shumë kosovarë kanë zgjedhur të kërkojnë azil në vendet e tjera të Bashkimit Evropian.
Një tjetër zhvillim i rëndësishëm është se, përkundër numrit të lartë të kërkesave për azil, Ministria e Punëve të Brendshme e Kosovës ka raportuar se ka një rënie të kërkesave për lirim nga shtetësia gjatë vitit 2024. Kjo sugjeron se shumë kosovarë, edhe pse kërkojnë azil, nuk po heqin dorë nga shtetësia e Kosovës dhe po mbajnë ende lidhjet me atdheun.
Në anën tjetër, ndonëse ka pasur një rritje të udhëtarëve në Aeroportin Ndërkombëtar të Prishtinës, duke shfrytëzuar mundësitë e udhëtimit pa viza, trendi i rritjes së numrit të udhëtarëve nuk është një fenomen i ri. Ky rritje ka nisur që në vitet paraprake, dhe tani që kosovarët kanë mundësinë të udhëtojnë pa viza në zonën Schengen, kjo ka përmirësuar ndjeshëm lëvizshmërinë ndërkombëtare.
Nëse shikojmë nga ana e institucioneve dhe organizatave joqeveritare, ka pasur disa herë apelime për të respektuar kushtet e udhëtimit pa viza. Liberalizimi i vizave mundëson udhëtime pa viza për periudha deri në 90 ditë brenda gjashtë muajsh, dhe kjo mund të shërbejë vetëm për qëllime turistike, vizita familjare dhe aktivitete të ngjashme, jo për punësim ose përfitime të tjera.
Përkundër kësaj mundësie, Bashkimi Evropian ka në dispozicion një mekanizëm të pezullimit të vizave, që mund të aktivizohet në raste të abuzimit. Ky mekanizëm mund të vihet në veprim në rast të rritjes së migrimit të parregullt, rritjes së kërkesave për azil me një shkallë të ulët pranimi, ose rënies së bashkëpunimit për riatdhesimin e atyre që kanë qëndruar në mënyrë të parregullt.
Deri më tani, megjithatë, Bashkimi Evropian nuk ka shprehur shqetësim të madh për rritjen e kërkesave për azil nga Kosova, dhe as organizatat që përfaqësojnë bizneset kosovare nuk kanë dhënë alarmin për një ikje masive të fuqisë punëtore. Duket se, për momentin, liberalizimi i vizave ka sjellë më shumë mundësi për udhëtime dhe jo një valë të madhe emigracioni të parregullt.
