Për çfarë qëllimi shërbejnë statujat? Kjo pyetje u bë qendrore pas vitit 1990, kur sistemi socialist ra në Shqipëri, duke i rikujtuar të gjitha monumentet e ndërtuara dekada më parë.
Disa prej tyre, sot, qëndrojnë të heshtura ose janë shkatërruar nga ndërhyrjet e njeriut dhe të politikës. Ato janë bërë simbol i një historie që ka ndryshuar, shpesh duke lënë hapësirë për interpretime të ndryshme, ku janë përpjekur të fshihen ose të rishkruhen pjesë të rëndësishme të asaj kohe.
Historia ka shpesh pasur një formë të re, nëpërmjet ndryshimeve të papritura që janë përpjekur të ndryshojnë kujtesën kolektive, raporton gazetari Ndriçim Gjoshi.
Një shembull konkret është monumenti i vitit 1976 në fshatin Krutje, i cili përkujton periudhën e kolektivizimit të tokave bujqësore dhe krijimin e kooperativave bujqësore, që ishin pjesë e planeve pesëvjeçare. Ky monument është një dëshmi e një kohe të kaluar, kur njerëzit jetonin nën një sistem të ndryshëm. Sot, ai është harruar dhe i dëmtuar, një heshtje që i mbulon historinë, me shkronjat e shkrimeve të shkatërruara dhe kujtesën që është copëtuar, për t’u bërë një simbole i një periudhe të shkuar dhe të harruar.
Monumentet, për shumë vite, kanë qenë shenjë krenarie, por edhe kontestimi. Politika ka ndërhyrë vazhdimisht për të përcaktuar se çfarë duhet të ruhet dhe çfarë duhet të ndryshohet. Debati mbi qëllimin dhe rëndësinë e statujave ka nxitur gjithmonë kundërshti, sidomos në periudhën pas 1990. Kur bota perëndimore, ku Shqipëria synon të adhërohet, ka ngritur monumente për të nderuar historinë dhe trashëgiminë, në Shqipëri janë bërë përpjekje për të zhdukur ose shkatërruar ato që kujtojnë një të kaluar që nuk është më në favor të politikës aktuale.
Në një intervistë për kamerat e TV Apollon, gazetari Ndriçim Gjoshi e mori këtë temë me një mesues historie nga Krutja, zoti Kristaq Mehilli, i cili tashmë është në pension. Ai kujtoi rëndësinë e këtij monumenti, duke shpjeguar se ai nuk është vetëm një objekt i ftohtë, por një kujtesë e një periudhe që ka formuar historinë dhe jetën e njerëzve të asaj kohe. Për njerëzit që e jetuan atë kohë, monumenti i Krutjes është një simbol i mundit dhe punës së zakonshme në fushat e Myzeqesë, që për shumë vite mbajti shpresat e një brezit të tërë.
Një nga elementët më të rëndësishëm të këtij diskutimi është se si interpretimi i historisë është i ndjeshëm dhe i ndikuar nga politika. Monumentet mund të jenë një pasqyrë e kësaj historie, por ato gjithashtu mund të shërbejnë për të kontrolluar se çfarë do të mbetet në kujtesën kolektive. Disa monumente janë restauruar, të tjerë janë hequr dhe shkatërruar, pasi ata përfaqësojnë një histori që nuk është më e pranuar nga shoqëria moderne.
Në këtë kuadër, Shqipëria, ashtu si shumë vende të tjera, po përpiqet të balancojë midis ruajtjes së trashëgimisë dhe përpjekjes për të hequr mëkatet e së kaluarës. Ajo që ka mbetur nga periudha e kaluar, siç janë statujat dhe monumentet, është një sfidë e vazhdueshme për të përcaktuar se çfarë duhet ruajtur dhe çfarë duhet harruar.
Në fund, diskutimi mbi statujat dhe monumentet nuk është vetëm një debat mbi kujtesën dhe historinë, por edhe mbi atë se si ne shohim veten dhe identitetin tonë si komb. Historia e monumenteve të Krutjes dhe të tjerë është një kujtesë se, përpara se të kritikojmë ose të ndryshojmë, duhet të kuptojmë se ata janë pjesë e asaj që ne jemi sot.
