Dokumente të zbuluara tregojnë se teknologjia amerikane ka ndërtuar bazën e sistemit masiv të survejimit në Kinë, duke lejuar ndjekjen dhe ndalimin e qindra mijëra qytetarëve.
Në fshatrat e Jiangsu-t, jeta e fermerit Yang Guoliang është kthyer në një burg elektronik. Kamera të vendosura rreth shtëpisë, gjurmim i biletave, telefonatave, mesazheve dhe blerjeve, e madje edhe ndalime të përsëritura para se të largohet drejt Pekinit, janë pjesë e një rrjeti të sofistikuar survejimi. Sipas tij, gjithçka nisi pasi familja kundërshtoi sekuestrimin e 1.5 hektarëve tokë nga autoritetet lokale.
Hetimi i Associated Press ka zbuluar dhjetëra mijëra faqe dokumentesh të klasifikuara që tregojnë si kompani amerikane – përfshirë IBM, Dell, Cisco, Intel dhe të tjera – kanë dizajnuar dhe furnizuar sistemet që u bënë boshti i shtetit kinez të survejimit. Këto teknologji janë përdorur jo vetëm për të ndaluar kundërshtarët politikë, por edhe për të ndjekur minoritete etnike si ujgurët dhe tibetianët, shpesh duke u dhënë policëve “fuqi parashikuese” për të arrestuar njerëz para se të kryejnë një krim.
Në Xinjiang, sistemet amerikane ndihmuan në hartimin e një fushate masive ndalimesh ku miliona qytetarë u kategorizuan me rrezik “të lartë”, “mesatar” ose “të ulët”, bazuar në detaje personale si mosha, pamja apo feja. Teknologjia, që përfshinte programe njohjeje fytyre dhe analiza të avancuara të të dhënave, i dha autoriteteve aftësinë të ndalonin edhe miqtë dhe të afërmit e të dyshuarve.
Shembulli i Yang-ut nuk është unik. Mijëra “persona kyç” në të gjithë Kinën janë vendosur në “kafazin dixhital”, të kufizuar në lëvizje ose të izoluar në shtëpi. Dokumentet tregojnë se disa produkte u reklamuan hapur për përdorim policor, madje me veçori për njohjen e racës, si dhe për përpunimin e ADN-së së minoriteteve.
Pas vitit 2019, shitjet amerikane ranë për shkak të sanksioneve dhe reagimit ndërkombëtar ndaj abuzimeve në Xinjiang. Megjithatë, kontratat për mirëmbajtjen e sistemeve ekzistuese vijojnë dhe pajisjet amerikane mbeten kyçe në infrastrukturën e survejimit kinez. Kritikët paralajmërojnë se kjo përbën një precedent të rrezikshëm për vendet e tjera, përfshirë vetë SHBA-në, ku teknologjitë e ngjashme po përdoren për ndjekjen e emigrantëve dhe objektivave ushtarake.
Në dokumente përmendet se sistemi “Golden Shield” – ndërtuar me ndihmën e IBM dhe partnerëve kinezë – shërben për të centralizuar të dhënat nga burime të shumta: banka, kompani telefonie, rrjete sociale, madje edhe përdorimi i ujit dhe energjisë. Ky informacion shfrytëzohet për të parashikuar veprime dhe për të identifikuar “elementë të rrezikshëm”.
Rrëfimet nga ish-zyrtarë dhe inxhinierë në Xinjiang tregojnë se sistemi shpesh targetonte njerëz të pafajshëm. Të dhënat e tyre përfundonin në një platformë që lëshonte urdhra ndalimi pothuajse automatikisht. Edhe kur kishte gabime, policët urdhëroheshin të besonin se “kompjuteri nuk gabon”.
Familja Yang ka përjetuar dhunë, burgosje dhe shkatërrim ekonomik. Dokumentet gjyqësore tregojnë se policia ka shpenzuar mbi 37 mijë dollarë vetëm për të penguar “peticionet e tyre të parregullta”. Në vitin 2024, pjesa tjetër e familjes u zhduk pas arrestimeve të reja.
Analistët theksojnë se modeli i Xinjiang-ut po kopjohet në gjithë Kinën, duke krijuar një rrjet mbikëqyrjeje pa precedent. Për shumë viktima, si Yang Guoliang, kjo është dëshmi se teknologjia e eksportuar nga SHBA në duart e një regjimi autoritar është kthyer në një mjet shtypjeje totale.
Në fund, mesazhi i tyre është i qartë: sot vuajnë kinezët, por nesër, këto sisteme mund të kufizojnë liritë edhe në vendet që i krijuan.
