Investimet minimale në R&D përbëjnë pengesë serioze për zhvillimin teknologjik dhe ekonomik të vendit
Shqipëria ndodhet ndër vendet me nivelin më të ulët të shpenzimeve publike për kërkim dhe zhvillim në Europë. Sipas të dhënave të fundit të Eurostat për vitin 2024, buxheti i alokuar nga qeveria shqiptare për R&D ishte vetëm 0.19% e Prodhimit të Brendshëm Bruto, ekuivalent me 40.9 milionë euro. Ky tregues e rendit Shqipërinë në vendin e parafundit në kontinent, duke lënë pas vetëm Rumaninë.
Në vendet fqinje, situata paraqitet ndryshe. Në Serbi, për shembull, shpenzimet për kërkim dhe zhvillim arritën në 0.4% të PBB-së në vitin 2024. Ndërkohë, mesatarja në Bashkimin Europian ishte 0.71%, me një investim total prej rreth 128 miliardë eurosh, duke treguar një hendek të thellë mes Shqipërisë dhe vendeve që investojnë seriozisht në inovacion dhe teknologji.
Ekspertët argumentojnë se ky nivel i ulët i financimit në Shqipëri lidhet me mungesën e vëmendjes institucionale ndaj kërkimit shkencor dhe me strukturën ekonomike, ku sektorët dominues si ndërtimi dhe turizmi nuk nxisin zhvillim teknologjik apo kërkim. Gjithashtu, mungesa e një politike të qartë kombëtare për R&D ka rezultuar në nënfinancim të vazhdueshëm dhe infrastrukturë akademike jo moderne.
Në epokën e digjitalizimit dhe inteligjencës artificiale, mungesa e investimeve në kërkim dhe zhvillim përbën një barrierë të rëndësishme për rritjen afatgjatë të ekonomisë shqiptare. Sipas Eurostat, investimet publike në R&D janë thelbësore për konkurrueshmërinë dhe zhvillimin e qëndrueshëm, dhe pozicioni i Shqipërisë në fund të listës është një thirrje për ndryshim të menjëhershëm.
Në nivel europian, në vitin 2024, investimet e qeverive për R&D arritën në 127.9 miliardë euro, një rritje prej 3.4% krahasuar me vitin 2023 dhe 59.5% më shumë sesa në vitin 2014. Në të njëjtën kohë, shpenzimet për frymë kanë pësuar rritje të ndjeshme, me Luksemburgun dhe Danimarkën si udhëheqës.
Vendet e Europës Lindore po bëjnë përpjekje të mëdha për të kapur hendekun, me rritje të ndjeshme të investimeve. Letonia, Sllovenia dhe Lituania janë ndër ato që shënuan rritje të madhe për frymë gjatë periudhës 2014-2024.
Sipas shpërndarjes socio-ekonomike, pjesa më e madhe e fondeve për R&D shkon në avancimin e përgjithshëm të dijes, me pjesë të konsiderueshme të alokuara për prodhimin industrial, shëndetësinë dhe eksplorimin e hapësirës.
Në përmbledhje, Shqipëria duhet të ripërqendrojë politikat e saj për të rritur investimet në kërkim dhe zhvillim, në mënyrë që të mos mbetet në fund të garës europiane dhe të sigurojë një zhvillim të qëndrueshëm ekonomik e teknologjik për të ardhmen.
