Në Shqipëri, qeveria është duke analizuar mundësinë e ndryshimit të skemës së pensioneve, një nga aspektet më të nxehta të politikës sociale.
Në fokus të këtij diskutimi është shtyrja e kufirit të moshës për përfitimin e pensionit social, një masë që ka ngjallur debate të shumta. Aktualisht, ata që nuk plotësojnë kushtet për pensionin e plotë përfitojnë pension social në moshën 70 vjeçare, i cili aktualisht arrin në mbi 9 mijë lekë në muaj. Por ndryshimet e propozuara kanë për qëllim që ky pension të vijë më vonë, duke shtyrë moshën e përfitimit përtej 70 vjeç, ndoshta deri në 75 vjeç.
Ky propozim ka lindur si pasojë e shqetësimeve mbi shpenzimet e rritura për sistemin e pensioneve dhe rritjen e numrit të atyre që përfitojnë nga pensioni social. Grupi që po negocion ndryshimet në ligjin e sigurimeve sociale ka theksuar se masa ka si synim të nxisë më shumë pagesa sigurimesh nga persona në moshë pune, për të adresuar një problem serioz: papagimin e sigurimeve nga një pjesë e madhe e popullsisë.
Sipas të dhënave nga Anketa e Forcës së Punës e INSTAT, rreth 40 për qind e personave që deklarohen si të punësuar nuk paguajnë sigurime, shumica e të cilëve janë të vetëpunësuar në bizneset familjare pa pagë. Ky kontingjent ka mbetur jashtë sistemit të sigurimeve, duke u privuar nga mundësia për të përfituar pension kur arrijnë moshën e pleqërisë.
Aktualisht, burrat dalin në pension në moshën 65 vjeç dhe gratë në rreth 62 vjeç. Personat që nuk plotësojnë kushtet për pension nga skema e detyrueshme, kur bëjnë 70 vjeç, përfitojnë pension social. Në vitin 2023, skema publike e pensioneve ka shpenzuar 188 milionë lekë për pagesën e pensioneve sociale, duke përfituar rreth 2300 persona. Sipas ekspertëve të sigurimeve, ky numër do të rritet ndjeshëm në vitet në vijim, pasi po dalin në pension ata që i përkasin brezit të tranzicionit, që nuk kanë kontribuar në skemën e pensioneve për shkak të papunësisë ose punës në sektorin informal.
Megjithatë, shtyrja e moshës së përfitimit të pensionit social përtej 70 vjeç duket se mund të ketë pasoja të padëshiruara. Sipas statistikave, jetëgjatësia e burrave aktualisht është rreth 76 vjeç, kështu që nëse moshën e përfitimit e shtyn për deri në 75 vjeç, ata mund të kenë shumë pak kohë për të përfituar pensionin social, nëse nuk kanë kontribuar më herët. Për gratë, situata është pak më ndryshe, por gjithsesi, një shtyrje e mëtejshme do të ndikonte negativisht në kohën që ata mund të gëzojnë këtë të drejtë.
Qëndrueshmëria e sistemit
Për ata që kanë paguar periudha sigurimi, ka mundësinë e përfitimit të pensionit të pjesshëm të pleqërisë, me kushte që kërkojnë të paktën 15 vjet sigurimi, por jo më shumë se 38 vjet. Megjithatë, një pjesë e konsiderueshme e pensionistëve nuk plotësojnë kushtet për pension të plotë dhe përfitojnë pension të pjesshëm. Kjo lehtëson presionin mbi sistemin, duke shmangur një rritje të menjëhershme të shpenzimeve për pensione, por nga ana tjetër ka krijuar një problem të madh social: qëndrueshmërinë financiare të sistemit të pensioneve për moshën e tretë.
Problematikat e kalimit të brezit të tranzicionit dhe informaliteti i lartë në tregun e punës janë faktorë që po kontribuojnë në uljen e vlerës së pensioneve të reja, duke i bërë ato më të vogla vit pas viti. Dështimi për të përfshirë më shumë individë në sistemin e sigurimeve ka ndikim të drejtpërdrejtë në financat e shtetit dhe mund të përkeqësojë më tej situatën e pensioneve sociale në vitet që vijnë.
Nëse nuk adresohen këto probleme strukturore, qeveria mund të përballet me një rritje të mëtejshme të shpenzimeve për pensionet sociale dhe një tension të shtuar përballë një popullsie që po plaket dhe që ka një pjesë të konsiderueshme jashtë skemës së sigurimeve sociale.
