Në emisionin “Ballafaqim” me gazetarin Besnik Sulejmani, profesor Hysni Guda, pedagog në Universitetin “Aleksandër Moisiu” në Durrës, ngriti një pikë interesante mbi vonesën e Ditës së Alfabetit, duke theksuar rolin e faktorëve të jashtëm pushtues dhe regresistë në këtë proces historik.
Sipas profesor Gudës, Kongresi i Manastirit, një nga ngjarjet më të rëndësishme në historinë kulturore të shqiptarëve, nisi më herët sesa data e përkujtuar zyrtarisht. Ai argumentoi se Dita e Alfabetit duhej të ishte më 14 nëntor dhe jo më 22 nëntor, duke sugjeruar se kjo vonesë lidhet ngushtë me ndikimet e jashtme që kërkonin të frenonin përparimin kulturor dhe arsimor të shqiptarëve.
Megjithatë, studiuesi Naun Kule, i pranishëm në panel, ofroi një këndvështrim ndryshe. Ai e lidhi këtë vonesë më shumë me faktorët e brendshëm shqiptarë, duke nxitur një debat të gjallë mbi përgjegjësitë historike dhe rolin e vetë shqiptarëve në pengesat ndaj përpjekjeve kombëtare.
Në këtë kuadër, profesor Guda iu referua Fan Nolit dhe Faik Konicës, duke theksuar një thënie të njohur të Konicës: “Shqiptarët duhet të lënë shpaten.” Sipas tij, kjo është një thirrje për reflektim dhe për të shmangur konfliktet e brendshme që shpesh kanë dëmtuar çështjen kombëtare.
Ai nënvizoi se historia na mëson se shqiptarët shpesh kanë qenë armiqtë e vetvetes, duke penguar progresin e përbashkët. Ky mesazh, tha profesori, mbetet aktual edhe sot, kur nevojitet më shumë unitet përballë sfidave të kohës.
Nga ana tjetër, Kule argumentoi se ndërhyrjet e jashtme, sado të fuqishme, nuk do të kishin ndikuar aq thellë nëse shqiptarët do të kishin treguar një qëndrim më të vendosur dhe të unifikuar. Kjo, sipas tij, është një mësim që duhet të shërbejë si frymëzim për brezat e rinj.
Në përfundim, diskutimi në panel nxori në pah se ndërsa faktorët e jashtëm padyshim luajtën një rol në sfidat historike të shqiptarëve, bashkëpunimi dhe vetëpërmbajtja e brendshme janë çelësi për të ndërtuar një të ardhme më të ndritur. Dita e Alfabetit mbetet jo vetëm një moment për të festuar, por edhe për të reflektuar mbi mësimet e së shkuarës.
