Ekspertët paralajmërojnë kosto të larta për prodhuesit vendas pa reforma urgjente, ndërsa anëtarësimi në BE do të hapë tregje të mëdha, por edhe konkurrencë të fortë për sipërmarrjet shqiptare.
Anëtarësimi në Bashkimin Europian shihet si një objektiv strategjik për Shqipërinë, por shembulli i Kroacisë tregon se ky proces nuk është pa rreziqe. Vetëm një vit pas futjes në BE, gjigandi Agrokor, që mbulonte 15% të PBB-së kroate, falimentoi për shkak të keqmenaxhimit dhe paaftësisë për t’u përballur me tregun e hapur, raporton revista Monitor.
Rasti kroat është kthyer në një paralajmërim serioz për vendin tonë, sidomos për sektorët prodhues, që ende operojnë larg standardeve të kërkuara nga BE-ja. Ekonomistët theksojnë se nëse Shqipëria hyn në BE rreth vitit 2030, një pjesë e konsiderueshme e bizneseve të vogla dhe të mesme mund të mos i mbijetojnë konkurrencës.
Drejtori i Dhomës Amerikane të Tregtisë, Neritan Mullaj nënvizon se ndërmarrjet shqiptare karakterizohen nga produktivitet i ulët, mungesë e teknologjisë moderne dhe aftësi të kufizuara financiare. Sipas tij, pa investime të menjëhershme, shumë prej tyre mund të humbin tregun ku operojnë prej vitesh.
Ai shton se bizneset duhet të fillojnë menjëherë modernizimin, automatizimin e proceseve, marrjen e certifikatave europiane dhe diversifikimin e tregjeve. Pa këto hapa, konkurrenca e BE-së mund t’i lërë jashtë loje prodhuesit shqiptarë.
Edhe presidenti i BALFIN Group, Samir Mane, e cilëson integrimin si mundësi për ata që përshtaten shpejt. Ai deklaron se brenda grupit të tij po zbatohet digjitalizimi dhe Inteligjenca Artificiale për të rritur efikasitetin, një shembull që, sipas tij, duhet ndjekur nga të gjitha industrisë.
Nikolin Jaka nga Dhoma e Tregtisë thekson se investimet e sotme kthehen në fitim brenda 3 deri në 5 vjetësh, nëse ndërmarrjet shfrytëzojnë aksesin në tregun europian. Por, ai paralajmëron se vonesat në modernizim mund të çojnë në falimentime masive pas liberalizimit të plotë të tregtisë.
Ekspertët identifikojnë rrezikun më të madh te bizneset e vogla dhe të mesme, të cilat shpesh operojnë me teknologji të vjetruar dhe standarde të ulëta higjieno-sanitare. Për shumë prej tyre, kostot e përshtatjes janë thjesht të papërballueshme.
Sipas Barometrit të Ballkanit 2024, 80% e biznesit shqiptar e shohin integrimin si pozitiv, përqindja më e lartë në rajon. Por specialistët thonë se entuziazmi buron edhe nga mungesa e njohurive për kostot e larta dhe detyrimet që sjellin vitet e para pas anëtarësimit.
Alban Zusi, sipërmarrës në industrinë ushqimore, deklaron se shumë kompani do të detyrohen të investojnë në standarde të BE-së, pa fituar menjëherë rritje produktiviteti. Ai shton se sidomos investimet mjedisore dhe të sigurisë në punë janë të shtrenjta dhe kërkojnë mirëmbajtje të vazhdueshme.
Mullaj thekson se bizneset që synojnë përafrimin me BE-në duhet të përballen me blerjen e pajisjeve moderne, rinovimin e linjave të prodhimit, certifikimet, auditimet dhe përmbushjen e standardeve energjetike. Një pjesë e këtyre kostove mund të mbulohet nga grantet europiane.
Sipas sipërmarrësit të njohur Luan Leka, integrimi duhet parë me optimizëm, sepse hapja e tregut mundëson investime më të mëdha dhe rrit efikasitetin. Ai nënvizon se në industri tashmë vërehet nevoja për modernizim, ndërsa paralajmëron largimin e vazhdueshëm të fuqisë punëtore drejt BE-së.
Leka shton se procesi duhet nisur nga shteti, duke harmonizuar legjislacionin ushqimor dhe duke ristrukturuar bujqësinë, blegtorinë dhe agropërpunimin. Fragmentimi i tokës dhe teknologjia e vjetruar mbeten ndër barrierat kryesore për konkurrueshmërinë.
Studimet tregojnë se kostot e përshtatjes me standardet europiane për një biznes të mesëm variojnë nga 200 deri në 600 mijë euro, ndërsa për industritë ushqimore mund të shkojnë deri në 700 mijë euro. Këto shifra e bëjnë tranzicionin të vështirë për shumicën e prodhuesve vendas.
Për më tepër, auditimet vjetore, certifikimet, trajnimi i punonjësve dhe përmirësimi i kushteve të punës rrisin mesatarisht 10–15% kostot operative çdo vit. Kjo do të thotë se bizneset duhet të kenë rezerva financiare për të përballuar vitet e para të anëtarësimit.
Nga ana tjetër, Dhoma e Tregtisë thekson se tregu europian me 450 milionë konsumatorë ofron potencial të jashtëzakonshëm eksporti për ata prodhues që arrijnë të përshtaten. Heqja e tarifave doganore dhe thjeshtimi i procedurave janë ndër përfitimet kryesore.
Përfundimisht, integrimi në BE mbetet një mundësi e madhe, por edhe një sfidë e thellë. Fituesit e këtij procesi do të jenë ato kompani që investojnë sot në inovacion, teknologji, standarde dhe profesionalizëm, duke u shndërruar në aktorë konkurrues në tregun europian të së nesërmes.
