Sektori i prodhimit në Shqipëri ka hyrë në një fazë të zgjatur recensioni, me të dhënat më të fundit nga INSTAT që tregojnë se bujqësia dhe industria janë goditur rëndë gjatë vitit 2024. Sipas statistikave, bujqësia ka regjistruar një rënie të katërtin vit radhazi, me një ulje prej -1.1% në krahasim me vitin 2023, ndërsa sektori industrial ka shënuar një rënie të dytën vit pas pasojë të ndikimeve të pandemisë dhe krizave të tjera globale.
Prodhimi bujqësor ka pësuar një rënie më të thellë se sektori i industrisë, i cili ra me -6.7% gjatë vitit 2024, më e forta që nga viti 2020. Ky zhvillim është një pasqyrë e zhvillimeve negative që kanë ndodhur në bujqësi dhe industri, ku përqindja e punësuar në sektorin bujqësor ka pësuar një rënie të ndjeshme gjatë dekadës së fundit. Aktualisht, bujqësia mbulon rreth 32.2% të totalit të punësimit, ndërsa industria rreth 13.4%. Përgjithësisht, të dy sektorët kontribuojnë në 45.7% të punësimit total në vend, sipas të dhënave të INSTAT.
Një nga faktorët kryesorë që ka ndikuar në rënien e sektorit bujqësor është plakja dhe zvogëlimi i popullsisë në fshatra. Fermat familjare, të cilat dikur kishin një rol të rëndësishëm në prodhimin bujqësor, kanë parë një rënie të ndjeshme për shkak të falimentimit të tyre, pasi numri i kafshëve është përgjysmuar. Ky trend ka sjellë një rënie të theksuar të prodhimit bujqësor, duke sjellë gjithashtu një rritje të importeve të prodhimeve bujqësore nga jashtë.
Popullsia e fshatrave është në një proces të zbutur të plakjes, duke bërë që fermat e vogla të shuhen dhe të mos kenë më një burim të qëndrueshëm të prodhimit. Sektori bujqësor tani po përballet me një ndryshim të madh, pasi po organizohet në forma më të strukturuara biznesore, si sera për eksport. Megjithatë, kjo ka sjellë që fermerët që dikur prodhonin për vetë-konsum, tani të bëhen konsumatorë, duke nxitur kështu rritjen e importeve të prodhimeve bujqësore.
Mungesa e subvencioneve dhe bllokimi i fondeve të IPARD ka përkeqësuar më tej gjendjen. Skemat financiare kombëtare për bujqësinë për vitin 2024 janë reduktuar, me 70% të fondeve që shpenzohen për operacione dhe vetëm 30% për investime që mund të rrisin prodhimin. Ky realitet ka penguar mundësitë për rinovimin e sektorit dhe përmirësimin e kushteve për prodhuesit vendas.
Në industrinë përpunuese, ndikimi ka qenë po ashtu i ndjeshëm, me një rënie të konsiderueshme të të ardhurave për shkak të dobësimit të euros dhe rritjes së kostove të brendshme. Në vitin 2024, shumë kompani u detyruan të mbyllnin aktivitetin, veçanërisht fabrikat e veshjeve dhe këpucëve, të cilat shkurtuan pothuajse një të pestën e vendeve të punës. Ky zhvillim ka vënë në dukje tendencën e largimit nga sektori i prodhimit drejt shërbimeve dhe tregtisë, duke nxitur një ndryshim të thellë në modelin ekonomik të vendit.
Ekspertët ekonomikë shprehin shqetësim për zhvendosjen e fokusit nga prodhimi në shërbime, duke theksuar se prodhimi mund të integrohet më mirë në zinxhirët globalë të vlerës. Megjithatë, kjo është një sfidë e madhe për Shqipërinë, pasi gjatë pandemisë shumë shtete që kishin sektorë të fortë prodhues, e kanë kaluar më lehtë krizën, duke e treguar vlerën e industrisë për ekonominë.
