Një vit pas miratimit të marrëveshjes kontroversale të migracionit mes Italisë dhe Shqipërisë, qendrat e ngritura për emigrantët në Gjadër dhe Shëngjin vazhdojnë të mbeten bosh, duke ngritur pikëpyetje të mëdha mbi funksionalitetin dhe qëndrueshmërinë e këtij modeli.
Marrëveshja e nënshkruar në nëntor 2023, e miratuar nga parlamenti shqiptar në shkurt të vitit 2024, parashikonte që Italia të procesonte kërkesat për azil të rreth 36 mijë emigrantëve të paligjshëm çdo vit, por realiteti ka treguar ndryshe.
Gjatë këtij periudhe, vetëm 73 emigrantë, kryesisht nga Afrika dhe Azia Jugore, janë transferuar në Shqipëri. Megjithatë, të gjithë ata janë kthyer menjëherë mbrapsht pasi Gjykata e Apelit në Romë ka vendosur që dërgimi në Shqipëri ishte i paligjshëm. Ky vendim ka hapur dyshime të mëdha për ligjshmërinë e marrëveshjes dhe ka ngadalësuar çdo mundësi për realizimin e saj.
Përpjekjet për të vazhduar këtë marrëveshje kanë hasur gjithashtu në vështirësi të mëdha ligjore dhe politike. Dy grupet e tjera të emigrantëve, që mbërritën në Shqipëri në nëntor 2024 dhe janar 2025, u përballën me të njëjtin fat: rikthim në Itali pas vendimeve të gjykatave, të cilat kërkojnë një vlerësim më të thellë të sigurisë së vendeve të origjinës për riatdhesimin e këtyre individëve.
Në mes të kësaj situate, ekspertët dhe monitoruesit italianë kanë braktisur qendrat e krijuara në Shqipëri, duke i lënë ato nën mbikëqyrje minimale. Francesco Ferri, një ekspert i politikave migratore, ka theksuar se emigrantët që janë transferuar në këto qendra kanë qenë të trembur dhe të çorientuar, të pasigurt për të ardhmen e tyre dhe të pambrojtur nga shkeljet e mundshme të të drejtave të njeriut.
Ndërkohë, ka pasur diskutime të mëtejshme rreth mundësisë që këto qendra të transformohen në “qendra riatdhesimi”. Kjo mundësi ka hasur në kundërshti të ashpra nga ekspertët, të cilët paralajmërojnë për rreziqe të tjera për shkeljen e të drejtave të emigrantëve. Ferri ka kërkuar mbylljen e këtyre qendrave dhe ka theksuar se zgjidhja e vetme është ndërprerja përfundimtare e këtij modeli.
Përkundër kritika të shumta, qeveria italiane vazhdon të mbajë një qëndrim të fortë, duke deklaruar se është e përkushtuar për të bërë funksionale marrëveshjen, pavarësisht sfidave që ka hasur. Kryeministrja Giorgia Meloni ka shprehur se Italia është angazhuar për të gjetur zgjidhje për pengesat dhe për të reduktuar migracionin e paligjshëm, i cili po krijon pasiguri në vend.
Nga ana tjetër, edhe në Shqipëri, kjo marrëveshje ka ngritur debate të ashpra, veçanërisht mes qeverisë dhe opozitës. Partia Demokratike ka premtuar se në rast se do të fitojë zgjedhjet, do të anulojë këtë kontratë me Italinë, duke hedhur hije dyshimi mbi të ardhmen e marrëveshjes.
Në një nivel më të gjerë, Komisioneri Europian për Migracionin, Magnus Brunner, ka shprehur shqetësime për politikat e migracionit, duke theksuar nevojën për një kornizë të re ligjore që të mbrojë emigrantët dhe të sigurojë një menaxhim të koordinuar të migracionit në nivel europian. Sidoqoftë, eksperti Francesco Ferri ka paralajmëruar se ka rrezik që qeveritë europiane të kërkojnë zgjidhje të jashtme, duke rritur pasigurinë për të drejtat e emigrantëve.
