Mashtrimet financiare po transformohen përmes platformave online dhe kriptomonedhave, duke rikthyer frikën e humbjeve që shqiptarët i njohin që nga vitet ’90.
Mashtrimet financiare po marrin një pamje të re, por thelbi i tyre mbetet po ai i dikurshmi: fitim i shpejtë, humbje e pashmangshme. Ashtu si në vitet 1990, kur skemat piramidale shkatërruan kursimet e mijëra qytetarëve, edhe sot rreziku po rikthehet në formë digjitale.
Në fillim të viteve ’90, skemat Ponzi u përhapën në çdo cep të vendit, duke premtuar pasuri të menjëhershme. Fundi i tyre solli vitin tragjik 1997, kur falimentimi i rreth 25 firmave piramidale zhduku 1.2 miliardë dollarë dhe shkaktoi rebelim në mbarë vendin.
Sipas MSc Roland Tashit, ekspert i çështjeve të sigurisë, në shkrimin e tij në revistën Monitor ai vëren se tashmë, historia po përsëritet me mjete të tjera. Më 14 shtator 2025, Policia e Shtetit dhe Prokuroria e Fierit zbuluan një skemë të re mashtruese online. Kjo ngjarje solli menjëherë në kujtesë dramat e dikurshme, ku pakujdesia dhe mungesa e kontrollit shtetëror patën pasoja katastrofike.
Skema e re funksiononte përmes platformave digjitale, duke përdorur kriptomonedhat si mjet për të tërhequr investitorë të painformuar. Mashtruesit krijonin perceptimin se bëhej fjalë për një mënyrë “moderne” dhe të sigurt investimi, kur në të vërtetë qëllimi ishte përfitimi i paligjshëm.
Kriptomonedhat, për shkak të vështirësisë së gjurmimit dhe anonimatit që ofrojnë, janë bërë mjet i përsosur për mashtrime financiare. Shumë qytetarë, pa njohuri të mjaftueshme, u bindën se fitimi ishte i garantuar dhe i shpejtë.
Autoritetet paralajmërojnë se askush nuk duhet të besojë në “investime të sigurta” jashtë institucioneve financiare zyrtare. Ata theksojnë se emocionet dhe dëshira për pasurim të menjëhershëm janë armët më të forta që mashtruesit përdorin për të fituar besimin e viktimave.
Në Europë, megjithatë, qytetarët tregojnë kujdes më të madh me kursimet e tyre. Statistikat e fundit tregojnë se depozitat bankare familjare mbeten një nga treguesit kryesorë të stabilitetit ekonomik dhe besimit ndaj institucioneve financiare.
Franca udhëheq kontinentin me traditën e saj të gjatë të kursimit dhe menaxhimit të kujdesshëm të pasurisë. Familjet franceze shmangin shpenzimet e panevojshme dhe rrisin vit pas viti kursimet e tyre, duke ndjekur politika të qëndrueshme ekonomike.
Pas Francës renditen Gjermania, Zvicra, Holanda dhe Norvegjia, vende me besim të lartë ndaj sistemit bankar dhe institucioneve publike. Këto shtete kanë nivele të larta të pasurisë mesatare, sisteme të forta pensioni dhe politika që nxisin kursimin afatgjatë.
Në Gjermani, familjet mbajnë mbi 3 mijë miliardë euro në depozita bankare, ndërsa në Francë shifra kalon 1.9 mijë miliardë euro. Kjo tregon një mentalitet financiar të bazuar në siguri dhe jo në spekulime të rrezikshme.
Në Azi, vendet si Japonia, Kina dhe Koreja e Jugut e konsiderojnë kursimin si një vlerë themelore shoqërore. Frika nga pasiguria ekonomike dhe mungesa e mbrojtjes sociale i shtyn qytetarët të zgjedhin depozitat bankare ndaj investimeve të paqarta.
Raportet ndërkombëtare tregojnë se Luksemburgu, Zvicra dhe Irlanda kanë pasuritë më të mëdha mesatare për frymë, falë politikave fiskale të favorshme dhe stabilitetit institucional që tërheq kapitalin ndërkombëtar.
Italia, nga ana tjetër, ruan një traditë të fortë kursimi, por me dallime të mëdha rajonale. Familjet italiane zotërojnë mbi 2.200 miliardë euro, ku rreth gjysma janë depozita bankare. Megjithatë, qytetet veriore si Milano dhe Bolzano qëndrojnë shumë mbi mesataren kombëtare.
Italianët preferojnë sigurinë e likuiditetit ndaj investimeve të rrezikshme. Kujdesi dhe skepticizmi ndaj formave të reja të mashtrimit digjital janë pjesë e kulturës së tyre financiare.
Në fund të renditjes europiane qëndrojnë Spanja, Greqia dhe Polonia, vende ku kultura e konsumit dhe të ardhurat e ulëta ndikojnë negativisht në prirjen për kursim. Faktorë si kostoja e jetesës, niveli i edukimit financiar dhe sistemet tatimore luajnë rol vendimtar.
Belgjika është një shembull pozitiv i ekuilibrit: falë pagave të larta dhe sistemit tatimor të drejtë, familjet arrijnë të kursejnë rreth 5% të të ardhurave mujore. Kjo ka krijuar një shoqëri më të qëndrueshme dhe më të përgjegjshme ekonomikisht.
Në tërësi, familjet në Bashkimin Europian mbajnë mbi 9.5 trilionë euro kursime, me një normë mesatare prej 15% të të ardhurave. Kjo normë është dukshëm më e lartë se në SHBA, ku konsumizmi dominon mbi kursimin.
Të gjitha këto tregojnë se besimi në institucione, stabiliteti ekonomik dhe edukimi financiar janë mburojat më të forta kundër mashtrimeve moderne. Ato janë mësimet që Shqipëria ende nuk i ka përvetësuar plotësisht.
Në përfundim, historia e firmave piramidale duhet të kujtohet jo si një episod i mbyllur, por si paralajmërim. Mashtrimet mund të ndryshojnë formë, të përdorin teknologjinë dhe fjalorin digjital, por viktimat mbeten të njëjtat, qytetarët që kërkojnë një shpresë për fitim të shpejtë, në mungesë të një sistemi të fortë e të drejtë financiar.
