Dita e Verës është një festë me origjinë të lashtë, që mbart një histori dhe traditë të pasur në kulturën shqiptare. Ajo festohet në nderim të natyrës dhe rritjes së bimësisë që shënon kthimin e pranverës. Një ndër elementët më karakteristikë të kësaj feste është gatimi i ballokumeve, një ëmbëlsirë tradicionale që simbolizon gatishmërinë e popullit shqiptar për të pritur ditët më të ngrohta. Po ashtu, Dita e Verës është shpallur ditë kombëtare pushimi, duke shënuar një festë të përbashkët për të gjithë shqiptarët.
Për shumë shekuj, Dita e Verës është kremtuar me rituale të veçanta, sidomos në qytetin e vjetër të Elbasanit, ku kjo festë ka marrë përmasa të veçanta. Ndërkohë që festimet janë të shpërndara në mbarë Shqipërinë, ato kanë nuanca të ndryshme varësisht nga krahinat. Dita e Verës, e cila ndodhte më 1 mars në kalendarin Julian (ndërkohë që në kalendarin Gregorian përkon me datën 14 mars), është një festë mbarëshqiptare që shënon fillimin e vitit të ri dhe është kremtuar shumë shekuj para se të lindte krishterimi.
Katër fazat e festës
Dita e Verës ka një strukturë ceremoniale të pasur, që ndjek një rend të caktuar. Studimi i muzikologut dhe studiuesit Thanas Meksi e ndan këtë festë në katër faza. Faza e parë është faza përgatitore, ku fillohet me grumbullimin e zaireve të nevojshme për festën. Faza e dytë, që është nata e Verës, nis më 13 mars dhe shoqërohet me ndezjen e zjarreve për të dhënë forcë diellit dhe natyrës. Faza e tretë është mëngjesi i Ditës së Verës, që nis me 14 mars dhe përfshin aktivitete të shumta festive. Faza e katërt është pikniku i Ditës së Verës, i cili zhvillohet pas mesditës.
Ritualet e natës së Ditës së Verës
Në vigjilje të Ditës së Verës, një ndjesi gëzimi të veçantë mbush çdo shtëpi. E gjithë atmosfera është e mbushur me shpresa dhe energji pozitive, të cilat ndoshta vijnë nga ndikimi i diellit, gjelbërimit dhe shpërthimit të farës dhe sytheve. Shtëpitë janë zbukuruar me lule dhe lastarë të gjelbër, që simbolizojnë ardhjen e mirësisë dhe natyrës. Gjatë kësaj nate, shumë herë elbasanasit organizojnë festime, ku këndohen këngë popullore dhe shijohet kuzhina tradicionale e Elbasanit. Disa nga ushqimet karakteristike janë tava me pistil, tava e kosit dhe kabunia, të cilat nuk mund t’i gjesh në vend tjetër.
Gëzimi i mëngjesit dhe ritualet e tjera
Mëngjesi i Ditës së Verës është një moment i gëzuar dhe festiv. Elbasanasit zgjohen herët për të hapur dyert dhe lënë të hyjë vetëm e mira, duke dëbuar të keqen. Një ritual i veçantë është larja e syve me ujin e luleve të verës, të cilat përdoren si manushaqe dhe karakafte. Ky ritual simbolizon dëshirën për një vit të begatë dhe të shëndetshëm. Po ashtu, një zakon tjetër është përdorimi i “bukës së derrit”, që është një zhardhok i gjetur nën tokë dhe që ka një domethënie të veçantë për shëndetin dhe begatinë.
Verorja dhe lidhja me fatin
Një tjetër traditë e rëndësishme është lidhja e një “veroreje” në dorë, e cila është një byzylyk i bërë prej një fijeje të kuqe dhe një të bardhë. Ky ritual ka një domethënie të fortë, pasi verorja hiqet kur shikohet dallëndyshja e parë dhe hidhet në ferra, në mënyrë që ajo të bëjë fole dhe të sjellë fat. Ky është një nga shumë ritualet që lidhen me ardhjen e pranverës dhe rigjallërimin e natyrës.
Vizitat dhe festimet në fshat dhe qytet
Një tjetër pjesë e rëndësishme e Ditës së Verës është vizita te të afërmit. Tradita kërkon që djali më i vogël i familjes të dërgojë hisen e ndarë nga festa, një akt i mbushur me kuptim dhe simbolizëm. Aktivitetet për festën shpesh fillojnë që më herët, me familjet që organizojnë piknikun në fshat, për të festuar dhe për të shijuar natyrën.
Lule dhe këngë tradicionale
Dita e Verës është gjithashtu një festë e luleve dhe këngëve tradicionale. Elbasanasit, të njohur si kopshtarë dhe këngëtarë me shpirt, kujdesen që lulet të shpërthejnë me datën 14 mars. Lulja më karakteristike është jasemini, dhe gjatë festimeve këndohen këngë të njohura të muzikës popullore qytetare si “Një lulishte me trëndafila” dhe “Si bilbili në pranverë”. Këngët janë një pjesë e pandashme e kësaj feste dhe mbajnë në vete gjithë emocionin dhe kulturën e kësaj periudhe të vitit.
Natën e Verës në Dibër
Përveç Ditës së Verës, një tjetër festë e veçantë është dhe Nata e Verës, që kremtohet në Dibër. Gjatë kësaj nate, të gjithë qyteti duket se është pushtuar nga zjarret, dhe fëmijët mblidhen për të ndezur goma. Pas kësaj vjen një moment argëtimi, ku njerëzit shuhen nga dyert dhe ndodhin aktivitete të tjera të veçanta. Në mëngjesin e ditës së ardhshme, njerëzit dibranë thyejnë vezë, ku më e forta fiton dhe shënon një vit të mbarë.
Simbolika e Verores dhe lidhja me fatin
Dita e Verës është gjithashtu dita e veroreve, një simbol i fatit dhe begatisë. Siç tregon Fjalori i Gjuhës së Sotme Shqipe, verorja është një gjalmë e përgatitur nga fije të kuqe dhe të bardha dhe lidhej në duar ose në qafë. Ky simbolikë tregon lidhjen e thellë me natyrën dhe besimin në fatin e mirë që do të vijë.
