Në Shqipëri, fuqia blerëse e pensionistëve është duke u reduktuar ndjeshëm, një fenomen që thellohet nga rritja e çmimeve të produkteve dhe shërbimeve, e cila po ndikon më shumë në shportën e pensionistëve.
Ndërkohë, diferenca mes pagave dhe pensioneve po rritet, duke e bërë jetesën e pensionistëve më të vështirë, pavarësisht se ekonomia e vendit ka shënuar rritje gjatë dekadës së fundit. Kjo ka për pasojë një ulje të fuqisë blerëse të tyre dhe një rënie të vlerës reale të pensioneve.
Sipas të dhënave të Institutit të Sigurimeve Shoqërore, mbi 500 mijë pensionistë që përfituan pension pleqërie në vitin 2023 kishin një të ardhur mesatar prej 18,341 lekësh në muaj, që është 26% më shumë se në vitin 2014. Megjithatë, inflacioni i pensionistëve ka arritur në 34% gjatë kësaj periudhe, duke bërë që vlera reale e pensioneve të ketë pësuar një ulje të dukshme, deri në 8%. Për më tepër, gjatë viteve të fundit, diferenca mes pensioneve dhe pagave ka arritur një hendek të konsiderueshëm, duke thelluar pabarazinë sociale.
Në nivel rajonal, pensionet në vendet e Ballkanit Perëndimor janë dyfishuar krahasuar me Shqipërinë. Për shembull, Mali i Zi ka rritur pensionin minimal në 450 euro, ndërsa Maqedonia e Veriut ka arritur një rritje prej 30% të pensioneve mesatare. Nga ana tjetër, pensioni mesatar në Shqipëri është rreth 183 euro, duke mbetur një nga më të ulëtit në rajon.
Mosha
Një faktor tjetër shqetësues është mosha e daljes në pension dhe periudha e kontributeve. Shumë pensionistë të rinj kanë më pak vite me kontribute, duke ndikuar negativisht në vlerën e pensioneve të tyre. Sipas ligjit aktual, për të pasur të drejtën për pension të plotë, individët duhet të kenë paguar 40 vjet kontribute, një kriter që është më i lartë se në shumë vende të zhvilluara. Kjo ka çuar në një rritje të numrit të pensioneve të pjesshme, që në shumë raste nuk ofrojnë një mbështetje të mjaftueshme për pensionistët.
Diferencat e thella ndërmjet pagave dhe pensioneve, së bashku me shtimin e pensioneve të pjesshme, kanë krijuar një situatë të pasigurisë për një numër të madh pensionistësh. Në të ardhmen, kjo mund të çojë në rritjen e varfërisë ekstreme, përveçse ndikon në standardet e jetesës së pensionistëve. Shtimi i pensioneve sociale dhe rritja e numrit të pensionistëve do të krijojnë më shumë presion mbi sistemin e pensioneve në të ardhmen.
Një tjetër shqetësim është rritja e numrit të pensionistëve në Shqipëri. Në vitin 2023, një e katërta e popullsisë përfitoi pension pleqërie, ndërsa një e treta e popullsisë merr pensione të tjera, përfshirë ato për invaliditet, ushtarake dhe familjare. Kjo rritje e numrit të përfituesve, së bashku me zvogëlimin e numrit të kontribuuesve, ka krijuar një presion të madh mbi sistemin e pensioneve.
Rishikim i skemës
Në këtë kuadër, qeveria është duke punuar për të rishikuar skemën e pensioneve me qëllim që të sigurojë qëndrueshmërinë financiare në afat të gjatë, si dhe për të mbrojtur të ardhurat e pensionistëve. Reformimi i sistemit të pensioneve përfshin zhvillimin e parimit të mjaftueshmërisë, si dhe mundësinë e krijimit të skemave të kursimeve të detyruara për brezat e ardhshëm.
Ekspertë të fushës, si Selami Xhepa, propozojnë shtimin e transfertave për pensionet e ulëta dhe krijimin e mundësive për individët të kursejnë për pensione në mënyrë të pavarur, përmes llogarive të sigurta dhe pa taksa. Sipas tij, skema aktuale duhet të shoqërohet me programe të mirëqenies sociale, si përfitime për transportin publik dhe shërbime shëndetësore, për të mbështetur pensionistët.
Për të përballuar këto sfida, do të jetë e nevojshme një reformë e thellë dhe e gjithanshme e sistemit të pensioneve, që do të mundësojë një balancë mes rritjes së përfitimeve dhe ruajtjes së qëndrueshmërisë financiare. Pas një periudhe të vështirë ekonomike dhe demografike, është e nevojshme që të krijohen mundësi të reja për të mbështetur pensionistët dhe për të siguruar një të ardhme më të qëndrueshme për ata që janë në moshë të tretë.
